03/2024

UITSTAPPIES

Die beplanning van 'n skooluitstappie of -toer is gewoonlik baie opwindend vir die skool wat inisiatief neem om onderrig en leer vir hul leerders verder te neem as die klaskamer of skoolterrein. Alhoewel die beplanning van ʼn skooluitstappie of -toer eenvoudig lyk, is daar ʼn lys van moets en moenies en ʼngroot verantwoordelikheid wat op die skouers van elke rolspeler en organiseerder rus.

Die rol van ‘n onderwyser tydens ‘n skooluitstappie of -toer:

‘n Skoolaktiwiteit word geklassifiseer as enige opvoedkundige, kulturele, sport of sosiale aktiwiteit van die skool wat by die skool of op ʼn ander perseel gehou word. In die onderwys is die beginsel in loco parentis van toepassing op elke onderwyser. Hierdie regsterm verleen aan onderwysers ʼn plig soortgelyk aan dié van ouers. Dit beklemtoon hul verantwoordelikheid om die welstand en veiligheid van hul leerders te verseker. Indien die onvoorsiene tydens ʼn skooluitstappie of -toer plaasvind, wat lei tot die besering van ‘n leerder, kan opvoeders regtens aanspreeklik gehou word indien daar bewyse is dat die skool en/of onderwyser nalatig was in die nakoming van hul sorgsaamheidsplig. Bewerings van growwe nalatigheid van die skool en/of opvoeder se kant kan lei tot siviele- asook arbeidsregtelike-aksies.

Belangrike algemene bepalings waarop gelet moet word tydens die reël van ʼn skooluitstappie of -toer:

1. Die toepaslike Nasionale Regulasies is die Regulasies vir Veiligheidsmaatreëls by openbare skole (gepubliseer in 2001 en gewysig in 2006), as bylae tot die Suid-Afrikaanse Skolewet van 1996 (klik hier). Alhoewel sommige provinsiale onderwysdepartemente die bepalings, soos vervat in die Regulasies, by wyse van ʼn provinsiale omsendskrywe verfyn, is die Regulasies nog steeds van toepassing en belangrik. 
2. Die Regulasies bevat die definisie van ʼn ‘’skoolaktiwiteit‘’ wat ook die reis na en vanaf die skool impliseer, vandaar die insluit van sekere reisreëlings in die Regulasies. Regulasie 8A(2) vervat die algemene verpligting in die Regulasies wat vereis dat leerders beskerm moet word. Regulasie 8A(3), (4), (5) en (6) bevat gedetailleerde bepalings wat na aspekte i.t.v.  versekering en versekeraars verwys. ʼn Verdere belangrike insluiting in die Regulasies is die verpligting en verantwoordelikheid van ʼn onderwyser om te bepaal of ʼnleerder mediese behandeling benodig indien die ouers/voogde nie bereik kan word nie.

Skole moet die volgende protokol vir skooluitstappies of -toere in terme van die Regulasies volg: 

1. Voordat enige leerder vervoer word moet openbare skole in duplikaat aansoek doen vir goedkeuring om leerders te vervoer. Hierdie aansoek is onderhewig aan goedkeuring deur die provinsiale onderwysdepartement.
2. Die Regulasies stipuleer die riglyne m.b.t. die organisering en administratiewe aspekte van ʼn skooluitstappie of -toer. Dit beklemtoon die belangrikheid dat die skool die skriftelike toestemming van ʼn leerder se ouers moet verkry vir hul deelname aan ʼn skoolaktiwiteit.
3. Die Regulasies spreek die noodsaaklikheid aan om die veilige vervoer van leerders te verseker.
4. Die Regulasies stipuleer verder toesig tydens leerders se deelname aan fisiese-aktiwiteite, wateraktiwiteite asook algehele toesig in die onderwysomgewing. Dit beperk die deelname van leerders aan fisiese aktiwiteite wat hul gesondheid in gevaar stel en deur ʼn mediese sertifikaat afgeraai word.

‘n Duplikaataansoek moet die volgende bevat:

1. Die aansoekvorm wat in Bylae 1 van die Regulasies vervat word, moet in duplikaat voltooi word indien die skoolaktiwiteit die vervoer van leerders insluit.
2. Voordat die beoogde skoolaktiwiteit plaasvind, moet die aansoek deur die provinsiale onderwys-departement goedgekeur word.
3. 'n Afskrif van die goedgekeurde aansoekvorm moet aan die skool oorhandig word en die oorspronklike moet bewaar word die departement.
4. 'n Openbare skool moet maatreëls tref om gedurende enige skoolaktiwiteit die veiligheid van leerders te verseker, wat insluit:
5. versekering teen moontlike ongelukke, beserings, algemene mediese uitgawes, hospitalisasie en diefstal, na gelang van die beskikbaarheid van finansiering;
6. die versekering, sover redelik moontlik, dat leerders ten alle tye onder die toesig van ʼn onderwyser is wat die leerders vergesel;
7. die versoek van ouers of ander volwassenes om met leerdertoesig te help; en
8. die versekering dat die opvoeder-leerder-verhouding nl. minstens een opvoeder, ouer of ander volwassene vir elke 20 leerders sal wees vir laerskole of een opvoeder, ouer of ander volwassene vir elke 30 leerders sal wees vir hoërskole. Sowel as die versekering dat geslag in die volwassene-leerder verhouding in ag geneem word.
9. Volgens Regulasie (8)D moet ʼn voertuig wat vir die vervoer van leerders gebruik word, bewys van versekering sowel as padwaardigheid-sertifikate hê. Die drywers moet geldige bestuurderslisensies besit asook ʼnProfessionele Bestuurspermit (sg. PrDP).

Die volgende moet voorsien word deur 'n eienaar/sub-kontrakteur of die eienaar van ʼn gekontrakteerde voertuig:

Hul moet padwaardigheidsertifikate, versekering en geldige bestuurslisensies besit. Elke voertuig moet ook ʼn brandblusser hê. Daar mag verder vereis word dat daar ʼn aflos-drywer en ʼn ondersteuningstelsel in plek moet wees. Die skoolhoof, verantwoordelike onderwyser of ʼnlid van die skool se beheerliggaam moet tussenbeide tree indien daar enige twyfel ontstaan oor die padwaardigheid van ʼn voertuig.

Hoe om te werk te gaan in die geval van Provinsiale regulasies?

Dit is belangrik om in ag te neem dat sommige provinsies oor hul eie verfynde administratiewe regulasies met betrekking tot skooluitstappies- en toere beskik, soos byvoorbeeld:

• In KwaZulu-Natal, word die Nasionale Regulasies gevolg en moet ʼn aansoek ingedien word by die Kringbestuurder vir goedkeuring. In die geval van uitstappies of toere na die buiteland moet die aansoek goedgekeur word deur beide die Kringbestuurder en die Hoof van Onderwys (klik hier). 
• In Mpumalanga, word die Nasionale Regulasies gevolg, maar elke distrik beskik oor hul eie interne prosesse rakende die administratiewe aspekte vir so ‘n aansoek. Die probleem wat hier kan ontstaan is dat die interne prosesse nie gereguleer word deur provinsiale omsendskrywes nie. Die voorstel is dat skole streng volgens die Nasionale Regulasies moet optree. Alle kommunikasie rakende interne administratiewe aspekte moet met die Kringbestuurder asook die Distrikskantoor gedeel word. 
• In Noordwes, word die Nasionale Regulasies gevolg, maar met aparte aansoekvorms vir uitstappies of toere wat binne die dorp of stad van die betrokke skool gaan plaasvind. Aparte aansoekvorms moet ook voltooi word vir uitstappies of toere wat binne die provinsie maar in ʼn ander distrik gaan plaasvind sowel as uitstappies of toere wat buite die provinsie gaan plaasvind. Daar is ‘n verpligting op skole om hul aansoeke 3 maande voor die aanvang van die uitstappie of toer in te dien.  Geen uitstappies of toere mag gedurende die laaste kwartaal van ʼn jaar plaasvind nie, behalwe in die geval van Spesiale skole. Verskillende Departementele beamptes is aangewys om verskeie aansoeke goed te keur:

1. in die geval van ʼn uitstappie of toer binne die dorp of stad waarbinne die skool geleë is, sal die Kringbestuurder die aansoek goedkeur (klik hier);
2. in die geval van uitstappies of toere buite ʼn dorp of stad waarbinne die skool geleë is, sal die Kringkoördineerder die aansoek goedkeur (klik hier);
3. in die geval van uitstappies of toere buite die distrik waarbinne die skool geleë is, sal die Distriksdirekteur die aansoek goedkeur (klik hier); en
4. in die geval van uitstappies of toere buite die provinsie moet die Hoofdirekteur, die Adjunk Direkteur Generaal asook die Hoof van Onderwys die aansoek goedkeur (klik hier).

• In die Noord-Kaap word die Nasionale Regulasies gevolg en die aansoek moet ingedien en toegestaan word deur die Direkteur van Distriksaangeleenthede.
• In Gauteng volg die Onderwysdepartement ʼndeeglik opgestelde provinsiale regulasie wat die plaaslike- en internasionale vervoer van leerders reguleer (klik hier). 'n Eendag uitstappie of toer word slegs deur sekere artikels en subartikels van die regulasies gereguleer. Hierdie regulasie spreek onder andere spesifiek die volgende aspekte ook aan:
  

1. Onbillike diskriminasie, onbillike uitsluiting van leerders om deel te neem aan skooluitstappies of -toere;
2. Prosedures oor die seleksie van leerders om op ʼn skooluitstappie of -toer te gaan;
3. Dat elke skool ‘n vervoerbeleid moet opstel en die kostes verbonde aan die beplande skooluitstappies of -toere moet in die skool se begroting reflekteer;
4. ʼn Aansoek moet binne 3 maande voor die aanvang van die skooluitstappie of -toer ingedien word by die Distriksdirekteur van die relevante Distrikskantoor;
5. Indien ʼn skool nie aan die 3 maande verpligte tydperk kan voldoen nie, kan die Distriksdirekteur toestemming verleen vir ʼnkorter tydperk indien daar spesiale omstandighede ter sprake is;
6. Skooluitstappies of -toere wat plaasvind binne die provinsie word goedgekeur deur die Distriksdirekteur. Uitstappies of toere wat buite die provinsie plaasvind moet deur die Hoof van Onderwys goedgekeur word. Internasionale uitstappies of toere moet goedgekeur word deur die Minister van Onderwys, maar laasgenoemde kan sy/haar besluit, met voldoende redes, herroep of opskort; en
7. Die regulasies skryf verder ‘n tydraamwerk van 30 dae voor waarbinne die Departement skriftelike terugvoer aan skole moet verleen. Dit beskik ook oor ʼn appèlprosedure wat bepaal dat skole binne 7 dae kan appelleer teen ʼn afgekeurde aansoek.

• In Limpopo, word skole in Omsendskrywe 178 van 2022 verplig om toe te sien dat geen skooluitstappie of -toer na 30 September van elke jaar sal plaasvind nie (klik hier). In uitsonderlike gevalle kan skole 'n versoek met goeie redes deur die Kringbestuurder aan die Hoof van Onderwys rig.
• In die Wes-Kaap, word omsendskrywe 0046-2013 gevolg wat skoolaktiwiteite in 3 kategorieë verdeel en elke kategorie beskik oor sy eie reëls, regulasies en verwagtings (klik hier):
  

1. Kategorie 1 reguleer standaard kurrikulêre en ko-kurrikulêre aktiwiteite. Dit is normale skoolaktiwiteite soos voorgeskryf in die beplande kurrikulum, en/of deel is van die normale skoolprogram.
2. Kategorie 2 reguleer parallelle, maar vrywillige verrykings-geleenthede . Dit is ʼn verskeidenheid aktiwiteite wat gemik is op verryking en/of uitbreiding van die kurrikulum.
3. Kategorie 3 reguleer toere, kampe en uitstappies:
4. Vir die doeleindes van hierdie onderwerp is kategorie 3 belangrik aangesien hierdie aktiwiteite buite die skoolterrein plaasvind;
5. Hierdie kategorie verduidelik hoe die kostes verbonde aan so 'n aktiwiteit gereguleer moet word;
6. Aan wie die aansoek gerig moet word vir goedkeuring nadat die skoolbeheerliggaam die aansoek goedgekeur het;
7. Dit verwys na spesifieke vereistes voordat ʼn uitstappie of toer kan plaasvind;
8. Dit sluit die pligte, verantwoordelikhede en verwagtings van onderwysers wat in beheer is van die uitstappies of toere in;
9. Die toesig oor leerders tydens ‘n uitstappie of toer; en
10. Regulering van die vervoer en die opstel en byhou van die lêer wat die dokumentasie wat verband hou met vervoer bevat.

• Die Vrystaat en die Oos-Kaap volg die Nasionale Regulasies.
  

Ten slotte

1. Skooluitstappies en -toere hou inherente risiko's in wat 'n omvattende begrip van onderwysers vereis. Die potensiaal vir ongelukke wat tydens skooluitstappies en -toere kan plaasvind en die gevolge van onvoldoende veiligheidsmaatreëls beklemtoon die noodsaaklikheid vir onderwysers en skole om die Regulasies vir Veiligheidsmaatreëls (soos per provinsiale stelsels uiteengesit) konstant toe te pas. Onderwysers moet deeglik bewus wees van wat die in loco parentis- beginsel behels en sodoende die regte prosesse en optrede toe te pas.
2. Volg asseblief die volgende skakel om na ons bemagtigingsessie oor hierdie onderwerp te kyk: https://youtu.be/U785mwYGpLQ