NN 22/2024

DIE VERHOUDING MET DIE SKOOLBEHEERLIGGAAM

Die primêre fokus van 'n opvoedkundige instelling is om uitvoering te gee aan Artikel 29 van die Grondwet van die Republiek van Suid-Afrika wat elkeen die reg op basiese onderwys waarborg. 'n Skool bestaan uit verskillende rolspelers met die gemeenskaplike doel om aan die leerders se opvoedkundige vereistes te voldoen. 'n Gesonde werksverhouding tussen hierdie rolspelers speel 'n belangrike rol in 'n goed funksionerende skool en is beslis 'n verhouding om in te belê.

1. Wie is hierdie rolspelers?

• Provinsiale Departement van Onderwys;
• Die beheerliggaam (SBL);
• Die skoolhoof; en
• Die personeellede.

2. Die Provinsiale Departement van Onderwys:

Die Provinsiale Departement van Onderwys is die werkgewer van departementele werknemers, wat vir die doel van hierdie nuusbrief die skoolhoof, opvoeders en administratiewe personeellede is.

Die diensvoorwaardes van die Provinsiale Departement van Onderwys word deur die Personnel Administrative Measures (PAM) en die Public Service Act gereguleer. Die verhouding tussen die Provinsiale Departement van Onderwys en sy werknemers is dus 'n werkgewer-werknemersverhouding.

3. Die beheerliggaam van 'n skool:

Die beheerliggaam kan ekstra personeellede aanstel volgens die administratiewe, kurrikulêre en buitemuurse behoeftes van die skool. Die Wet op Basiese Diensvoorwaardes sal die diensvoorwaardes tussen die beheerliggaam as die werkgewer en die beheerliggaam aangestelde personeellede as werknemers, reguleer. Dit sal aanleiding gee tot 'n werkgewer-werknemersverhouding.

4. Die verhouding tussen die skoolhoof en die beheerliggaam:

Die verhouding tussen die skoolhoof en die beheerliggaam behoort een van vertroue en wedersydse begrip te wees, met die gemeenskaplike doel om onderrig en leer van hoë gehalte aan leerders te verskaf.

Die skoolhoof, as 'n party tot hierdie verhouding, het twee afsonderlike rolle om te vervul, naamlik om die werkgewer (Departement van Onderwys) te verteenwoordig asook om as lid van die beheerliggaam op te tree. Die primêre verantwoordelikheid van die skoolhoof is die professionele bestuur van die skool, wat onder andere die bestuur van departementele werknemers sowel as werknemers van die beheerliggaam, namens beide werkgewers, insluit. Verder word die skoolhoof ook verplig om die beheerliggaam by te staan met die bestuur van die skool. Dit sluit in om die beheerliggaam op hoogte te hou van wetgewing, departementele beleide en omsendskrywes wat op skoolbestuur van toepassing is, asook om te verseker dat skoolbeleide, soos opgestel deur die beheerliggaam, geïmplementeer word.

5. Die verhouding tussen die beheerliggaam en personeellede:

Die beheerliggaam het die reg om die skoolhoof, as lid van die beheerliggaam, te versoek om verslag te doen aangaande professionele bestuursaspekte van die skool. Die beheerliggaam moet hom egter daarvan weerhou om die grense wat tussen professionele bestuur nl. die verantwoordelikheid van die skoolhoof, en governance wat die verantwoordelikheid van die beheerliggaam is, te oorskry.

Nieteenstaande die werkgewer-werknemer-verhouding wat tussen die beheerliggaam en die beheerliggaamwerknemers bestaan, is die verhouding tussen die beheerliggaam en departementele personeellede slegs om ondersteuning en insette te verskaf, om die belange van leerders te bevorder en om te help met die bevordering van 'n positiewe skoolomgewing.

6. Wat is professionele bestuur?

Ingevolge artikel 16 van die Suid-Afrikaanse Skolewet (SASW) moet die professionele bestuur van 'n openbare skool deur die skoolhoof onder die gesag van die Hoof van die Provinsiale Departement van Onderwys (HOD) onderneem word.

Artikel 16A(2) beskryf die verantwoordelikhede van die skoolhoof as:

• Die implementering van al die opvoedkundige programme en kurrikulum aktiwiteite;
• Die bestuur van alle opvoeders en ondersteuningspersoneel;
• Die bestuur van die gebruik van leerondersteuningsmateriaal en ander toerusting;
• Die uitvoering van funksies wat deur die departementshoof aan hom of haar gedelegeer is ingevolge SASW;
• Die veilige bewaring van alle skool rekords;
• Die implementering van beleid en wetgewing;
• Om alle vergaderings van die beheerliggaam by te woon en daaraan deel te neem;
• Om die beheerliggaam van 'n verslag oor die professionele bestuur van die skool te voorsien;
• Om die beheerliggaam by te staan met die hantering van leerder dissiplinêre aangeleenthede;
• Om die HOD by te staan met die hantering van dissiplinêre aangeleenthede rakende opvoeders en ondersteuningspersoneel in diens van die HOD;
• Om die beheerliggaam oor beleid en wetgewing in te lig;
• Om akkurate data aan die HOD te verskaf wanneer dit versoek word;
• Om die beheerliggaam by te staan met die bestuur van die skool se fondse;
• Om alle redelike stappe te neem om enige finansiële wanadministrasie of wanbestuur, deur enige personeellid van die beheerliggaam van die skool, te voorkom;
• Om 'n lid van die finansiële komitee of afvaardiging van die beheerliggaam te wees ten einde enige aangeleentheid te bestuur wat finansiële implikasies vir die skool inhou; en
• Om enige wanadministrasie of wanbestuur van finansiële sake aan die beheerliggaam van die skool en aan die HOD aan te meld.

7. Wat word bedoel met die bestuur (governance) van 'n openbare skool?

Artikel 16 van SASW bepaal ook dat die bestuur van elke openbare skool in sy beheerliggaam gesetel is. Die belangrikste aspek van bestuur is die verantwoordelikheid van die beheerliggaam om:

• 'n Grondwet aan te neem;
• 'n Missiestelling vir die skool te ontwikkel;
• Beleide, wat die bestendige werking van die skool verseker, op te stel, te aanvaar en die nakoming daarvan verseker;
• Die skoolhoof, opvoeders en ander personeel van die skool in die uitvoering van hul professionele funksies te ondersteun;
• Die tye van die skooldag te bepaal;
• Die skool se eiendome te administreer en beheer;
• Die ouers, leerders, opvoeders en ander personeel by die skool aan te moedig om vrywillige dienste aan die skool te lewer;
• Aanbevelings en aanstellings van opvoeders en nie-opvoeders by die skool aan die HOD te maak in ooreenstemming met tersaaklike wetgewing; en
• Op versoek van die HOD, die redelike gebruik van die skool se fasiliteite vir opvoedkundige programme, nie aangebied deur die skool nie, toe te laat.

8. Die verhouding tussen die Provinsiale Departement van Onderwys en die beheerliggaam.

Die verhouding tussen die Departement van Onderwys en 'n beheerliggaam moet samewerkend van aard wees waar beide partye gelyke vennote is ten einde onderwys van hoë gehalte vir leerders te verseker.

Die strewe van die Departement om SASW en die Wet op Indiensneming van Opvoeders te wysig met die Wysigingswetsontwerp op Basiese Onderwyswette (BELA) het egter die potensiaal om die dinamiek van hierdie verhouding drasties te verander. Alhoewel sommige van die wysigings 'n positiewe uitwerking op onderrig en leer sal hê, is daar voorgestelde wysiging wat in effek die beheerliggaam, ouers en opvoeders sal ontneem van hul samewerkende rol in die versekering van effektiewe onderrig en leer in skole.

Of hierdie wysigings goedgekeur sal word, moet nog gesien word. Tot dan word alle partye in 'n skoolomgewing aangemoedig om mekaar se rolle te respekteer, altyd in 'n vertrouensposisie teenoor alle rolspelers te staan en hul verskillende funksies op so 'n wyse uit te voer wat die beste belang van die skool sal bevorder.